Bipolar Nedir? Bipolar Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

Bipolar Bozukluk, eski adıyla manik-depresif bozukluk, duygudurumun (ruh hâlinin) normalin çok üzerine çıkıp (mani/hipomani) sonra da çok aşağıya düşmesi (depresyon) ile seyreden, dönemsel bir ruhsal bozukluktur.

Kişi, bir dönem çok enerjik, neşeli, hızlı konuşan, uyumayan, aşırı özgüvenli olabilir (mani dönemi). Başka bir dönem ise çok üzgün, isteksiz, enerjisiz, karamsar, hatta intihar düşünceli olabilir (depresyon dönemi). Bu iki uç arasında normal (dengeli) dönemler de görülebilir. Belirtiler günler, haftalar veya aylar sürebilir.

Mani Nedir?

Bipolar bozuklukta görülen bir dönemdir. Kişi aşırı enerjik, neşeli, konuşkan, az uyuyan, riskli davranışlar sergileyen bir hâle gelir. Normalden çok yüksek bir ruh hâli ve taşkınlık vardır. Eğer daha hafif geçiyorsa buna hipomani denir.

Mani Dönemi Belirtileri

Kişinin ruh hâli normalin çok üstündedir:

• Aşırı neşe, coşku veya taşkınlık
• Özgüvende aşırılık, kendini olduğundan üstün görme
• Çok hızlı konuşma, düşüncelerin hızla akması
• Az uyumak ama yorgun hissetmemek
• Aşırı para harcama, riskli yatırımlar, hesapsız davranışlar
• Cinsel istekte artış, sosyal ortamlarda aşırılık
• Kolay öfkelenme veya saldırganlık

Hipomani Dönemi Belirtileri

• Maniye benzer ama daha hafif seyreder
• Kişi hâlâ işine, okuluna devam edebilir
• Çevre tarafından “çok enerjik, çok üretken” olarak görülebilir
• Fakat uzun sürerse işlevselliği bozmaya başlar

Depresyon Dönemi Belirtileri

Kişinin ruh hâli normalin çok altındadır:

• Sürekli üzgün, çökkün ya da umutsuz hissetmek
• İlgi ve zevk kaybı
• Enerji düşüklüğü, çabuk yorulma
• Uyku sorunları (çok uyuma ya da hiç uyuyamama)
• İştah değişiklikleri (çok yeme veya iştahsızlık)
• Konsantrasyon güçlüğü
• Değersizlik, suçluluk düşünceleri
• İntihar düşünceleri veya girişimleri

Karma Dönem Belirtileri

• Aynı anda hem mani/hipomani hem de depresyon belirtileri görülebilir.
• Örneğin kişi çok enerjik ama aynı zamanda umutsuz ve öfkeli olabilir.

Bipolar bozukluk, kişinin duygu durumunun mani ve depresyon kutupları arasında değişkenlik gösterdiği bir durumdur. Belirtilerin şiddeti, süresi ve ortaya çıkış şekline göre farklı alt tiplere ayrılır.

Bipolar I Bozukluk

Bipolar I bozukluk, bipolar bozukluğun en ciddi türü olarak kabul edilir ve en az bir mani atağının yaşanmasıyla tanımlanır. Tanı için bireyin en az bir mani atağı geçirmiş olması şarttır. Mani atağı, en az bir hafta boyunca devam eden, kişinin günlük işlevselliğini ciddi şekilde bozan, aşırı coşkulu, yükselmiş veya irritabl bir ruh halini kapsar. Mani döneminde genellikle aşağıdaki belirtilerden en az üçü gözlenir:

• Dikkatin sık sık dağılması
• Hedefe yönelik aktivitelerde artış veya sürekli huzursuzluk
• Zihinde hızlı akan düşünceler veya fikir sıçramaları
• Normalden daha fazla konuşma eğilimi veya konuşma dürtüsü
• Uyku ihtiyacının belirgin şekilde azalması
• Aşırı özgüven artışı veya büyüklenmeci düşünceler
• Yüksek haz içeren, ancak olumsuz sonuçlara yol açabilecek riskli davranışlara aşırı katılım

Bipolar II Bozukluk

Bipolar II bozukluk, hipomani dönemleri ve majör depresif dönemlerin bir arada bulunmasıyla tanımlanır. Bipolar I bozukluğunda görülen tam mani atakları bu bozuklukta gözlenmez. Hipomani, maniye oranla daha az yoğun bir ruh hali yükselmesidir ve en az dört gün devam eder. Genellikle kişinin günlük işlevlerini ciddi şekilde etkilemez; kişi bu dönemde kendini daha dinamik veya verimli hissedebilir. Ancak, hipomani dönemini genellikle ağır bir majör depresif dönem izler. Tanı için aşağıdaki koşullar gereklidir:

• En az bir hipomani dönemi yaşanmış olması
• En az bir majör depresif dönem yaşanmış olması
• Tam bir mani atağının hiç yaşanmamış olması
• Belirtilerin, başka bir psikiyatrik durum veya madde kullanımıyla daha iyi açıklanamaması

Bipolar II bozukluğu olan bireyler, yaşamlarının önemli bir kısmını depresif dönemlerde geçirebilir; bu, tanı ve tedavi süreçlerinde dikkat edilmesi gereken kritik bir noktadır.

Siklotimik Bozukluk (Siklotimi)

Siklotimik bozukluk, en az iki yıl (çocuk ve ergenlerde bir yıl) süren, çok sayıda hipomani ve depresif semptomların olduğu, ancak tam bir hipomanik veya majör depresif atağın kriterlerini karşılamayan dönemlerle kendini gösterir. Duygu durumu dalgalanmaları daha hafif olsa da kronik bir seyir izler.

Bipolar bozukluğun tek bir nedeni bulunmamaktadır; genetik, biyokimyasal ve çevresel etkenler, hastalığın ortaya çıkmasında veya tetiklenmesinde önemli rol oynar.

Genetik Faktörler

Bipolar bozukluğun genetik geçişli bir hastalık olduğu ve ailede başka bipolar vakalarının bulunabileceği yaygın olarak kabul edilmektedir. Birinci derece akrabalarında bipolar bozukluk görülen kişilerde bu bozukluğun görülme oranı genel popülasyona göre belirgin şekilde daha yüksektir (5-10 kat daha fazla). Tek yumurta ikizleriyle yapılan çalışmalarda, ikizlerden birinde hastalık varsa diğerinde de olma olasılığının %70 olduğu belirtilmiştir.

Biyokimyasal Faktörler

Araştırmalar, serotonin, noradrenalin, dopamin ve asetilkolin gibi nörotransmitterlerin ileti bozukluklarına işaret etmektedir. Özellikle mani döneminde ortaya çıkan belirtilerin "Noradrenerjij-Kolinerjik" sistemler arasında meydana gelen uyumsuzluktan kaynaklandığı ifade edilmektedir. Beyinde oluşacak kimyasal dengesizlik sonucunda bipolar bozukluğun meydana gelmesi mümkündür.

Çevresel ve Psikolojik Risk Faktörleri

Genetik yatkınlığın yanı sıra, çevresel stresörler ve yaşam olayları da hastalığın ortaya çıkmasında kritik bir rol oynamaktadır. Travma, stresli yaşam olayları (sevilen birinin kaybı, ilişki bitimi, aile içi şiddet), beyin travmaları, yoğun stres ve uykusuzluk gibi faktörler bipolar bozukluğu tetikleyebilir.

Bipolar bozukluk tanısı, bir psikiyatrist tarafından yapılan kapsamlı bir psikiyatrik muayene sonucunda konulur. İlk görüşmede kesin tanı konulamayabilir ve hastalığın tanısını tek başına koyduracak bir tahlil bulunmamaktadır; bu nedenle bir süre gözlem gerekebilir.

Bipolar bozukluğun tanısı, majör depresif bozukluk, şizofreni ve sınırda kişilik bozukluğu gibi diğer ruh sağlığı durumlarıyla benzer semptomlar paylaştığı için zorlayıcı olabilir.

Tanı Kriterleri - DSM-5

Bipolar bozukluk için en yaygın kullanılan tanı ölçütleri, Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı, Beşinci Baskı'da (DSM-5) belirlenmiş olanlardır. DSM-5'e göre, bipolar bozukluk tanısı en az bir manik veya hipomanik epizodun varlığını gerektirir.

• Mani: En az bir hafta süren ve anormal derecede yüksek veya sinirli ruh hali, enerji ve aktivite seviyesinin belirgin bir dönemi ile karakterizedir.
• Hipomani: En az dört gün süren ve sosyal veya mesleki işlevsellikte önemli bir bozulma içermeyen daha hafif bir mani biçimidir.

DSM-5 ayrıca, manik veya hipomanik bir epizoda ek olarak, bir veya daha fazla majör depresif epizodun varlığını da gerektirir.

Tanı Araçları ve Ayırıcı Tanı

Klinisyenlerin bipolar bozukluğu doğru bir şekilde teşhis etmelerine yardımcı olacak çeşitli teşhis araçları mevcuttur:

• Duygudurum Bozukluğu Anketi (MDQ): Manik ve depresif semptomların varlığını ve şiddetini değerlendiren bir öz bildirim anketidir.
• DSM-5 için Yapılandırılmış Klinik Görüşme (SCID-5): Semptomların varlığını değerlendiren ve bipolar bozukluk da dahil olmak üzere bir dizi ruh sağlığı durumu için tanısal bir sınıflandırma sağlayan yarı yapılandırılmış bir görüşmedir.

Bipolar bozukluğun kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, doğru tanı ve kapsamlı bir tedavi yaklaşımı ile belirtiler etkin bir şekilde yönetilebilir. Tedavi genellikle farmakoterapi (ilaç tedavisi) ve psikoterapinin bir kombinasyonunu içerir ve çoğu zaman uzun süreli bir süreçtir.

Farmakoterapi (İlaç Tedavisi)

İlaç tedavisi, bipolar bozukluğun temelini oluşturur ve duygu durumunu dengelemeyi hedefler.

• Duygudurum Dengeleyiciler: Lityum, divalproeks (valproat), lamotrijin ve karbamazepin gibi ilaçlar akut mani ve idame tedavisinde kullanılır.
• Antipsikotikler (İkinci Nesil Antipsikotikler - SGA): Aripiprazol, ketiapin, risperidon gibi ilaçlar hem akut mani hem de akut bipolar depresyon tedavisinde kullanılır.
• Antidepresanlar: Bipolar depresyon tedavisinde genellikle tek başına kullanılmaz ve manik geçiş riskini artırabilirler; bu nedenle duygu durum dengeleyici ile birlikte reçete edilir.
• Diğer Tedaviler: Elektrokonvülsif terapi (EKT) şiddetli vakalarda etkili bir seçenektir.

Psikoterapi

İlaç tedavisine ek olarak psikoterapi, bireylerin duygusal düzenleme becerilerini geliştirmelerine, stresle başa çıkmalarına ve nüksleri önlemelerine yardımcı olur.

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Bireylerin işlevsel olmayan düşünce kalıplarını ve davranışlarını tanımalarına ve değiştirmelerine odaklanır.
• Kişilerarası ve Sosyal Ritim Terapisi (IPSRT): Bireyin sosyal ritimlerini düzenlemeye odaklanarak duygu durum dalgalanmalarını stabilize etmeyi hedefler.
• Psikoeğitim: Hastalığın belirtileri, seyri, tedavi seçenekleri ve nüks önleme stratejileri hakkında hem hastayı hem de ailesini bilgilendirmeyi amaçlar.
• Aile Odaklı Terapi: Aile üyelerini tedavi sürecine dahil ederek hastalığın anlaşılmasını ve iletişim becerilerinin geliştirilmesini hedefler.

Bipolar bozukluğun tamamen önlenmesi mümkün olmasa da, potansiyel olarak şiddetli atakları yönetmek ve nüksleri azaltmak için çeşitli stratejiler bulunmaktadır.

Bipolar bozukluk, ömür boyu sürebilen, yineleyici ataklarla seyreden kronik bir ruhsal rahatsızlıktır. İlaç tedavisi ile hastalık belirtileri uzun zaman tekrarlamasa dahi ilaçlarla koruyucu tedaviyi sürdürmek gereklidir. Koruma tedavisinin hedefleri arasında yeni atakların önüne geçilmesi, şiddetinin azaltılması ve sağlıklı süreçlerin süresinin uzatılması yer alır.

Erken Müdahale ve Belirti Tanıma

Hastalık dönem geçişlerini takip edebilmek için erken haberci belirtileri tanımak önemlidir. Bu belirtiler arasında mutsuzluk, hareketlilik, para harcama artışı, uyku bozuklukları, ölüm düşünceleri, ani kararlar ve risk alma gibi durumlar yer almaktadır. Kişisel farkındalık geliştirmek ve ruh hali dalgalanmalarını kaydetmek (örn. duygu günlüğü tutmak) bu farkındalığı artırmaya yardımcı olabilir.

Öz Yönetim Teknikleri ve Yaşam Tarzı Önerileri

Bireylerin kişisel farkındalık geliştirmesi ve özbakım uygulamaları, ruhsal dengeyi korumada ve atakları yönetmede kritik rol oynar.

• Rutin Oluşturma: Düzenli bir günlük rutin oluşturmak, ruhsal dengeyi korumaya yardımcı olabilir; özellikle uyku düzenine dikkat etmek önemlidir.
• Sağlıklı Yaşam Alışkanlıkları: Dengeli bir diyet ve düzenli egzersiz, genel sağlığı iyileştirirken ruh halini de olumlu etkileyebilir.
• Stres Yönetimi: Meditasyon, derin nefes egzersizleri ve rahatlama teknikleri gibi stres yönetim teknikleri, ruhsal dengeyi korumada etkili olabilir.
• Destek Sistemleri: Aile üyeleri, arkadaşlar ve destek grupları, bu süreçte duygusal destek sağlayabilir.
• Tetikleyicilerden Kaçınma: Uyku düzenini bozmak, alkol kullanmak, aşırı stres gibi hastalığı tetikleyecek durumlardan uzak durmak önemlidir.
• Bilgi Edinme ve Psikoeğitim: Hastalık belirtileri, tedavi süreci ve ilaç kullanımı hakkında detaylı bilgi edinmek, tedaviye uyumu artırır.

Bir kişinin bipolar olduğunu nasıl anlarız?

Kişide ruh hâli uçları gözlemlenir; bir dönem aşırı enerjik ve coşkulu, diğer dönem ise çökkün ve umutsuz olabilir. Dönemsel dalgalanmalar ayırt edicidir.

Bir kişinin bipolar olduğunu nasıl anlarız?

Kişide dönemsel olarak aşırı enerjik, taşkın ruh hâli ile derin depresif ruh hâli dönüşümlü görülür.

Bipolar bozukluğunun sebebi nedir?

Genetik yatkınlık, beyin kimyasal dengesizlikleri ve stresli yaşam olayları bipolar bozukluğun başlıca nedenleridir.

Bipolar tip 2'nin belirtileri nelerdir?

Hafif mani (hipomani) atakları ve ağır depresyon dönemleri görülür, işlevsellik bozulabilir ama tam mani olmaz.

Bipolar kişilik bozukluğu tehlikeli mi?

Tedavi edilmezse intihar riski ve sosyal, işlevsel kayıplar yüksektir; düzenli tedaviyle sağlıklı yaşam mümkündür.